Untitled-design3

Alergia na orzechy

W Polsce nazwą orzechy określamy zbiorczo: orzechy włoskie, laskowe, arachidowe (ziemne, fistaszki), pistacjowe, makadamia, brazylijskie, piniowe, pekan, nerkowce. Na zachodzie jako 3 niezależne grupy alergenów wyróżnia się szeroko pojęte orzechy oraz osobno migdały i orzeszki ziemne.

Z tego wpisu dowiesz się:

  1. o alergii na fistaszki (orzeszki ziemne, arachidowe)
  2. o pierwszym w Polsce badaniu klinicznym mającym na celu odczulanie na orzeszki ziemne
  3. o alergii na migdały i kokosy
  4. o reakcjach krzyżowych na białka orzechów i innych pokarmów i roślin
  5. jakie są zalecenia profilaktyki alergii na orzechy?
Fistaszki (orzeszki ziemne, arachidowe)

Na początek ciekawostka: z biologicznego punktu widzenia orzeszek ziemny nie jest orzechem, tylko rośliną bobowatą (strączkową). Z tego powodu alergia na orzeszki ziemne może dawać objawy alergiczne w reakcji krzyżowej z innymi roślinami bobowatymi, takimi jak zielony groszek, soja, fasola, mąka z łubinu i soczewica.

Alergia na zawarte w orzeszkach ziemnych białka dotyczy około 3% dzieci i u około 80% z nich pozostaje w formie przetrwałej w życiu dorosłym.

Mimo że w Polsce spożycie orzechów arachidowych nie jest zbyt wysokie (w porównaniu z krajami zachodnimi), to ze względu na wdrażanie zachodnich technologii w przemyśle spożywczym stale wzrasta konsumpcja mączki arachidowej. Mączka arachidowa jest tania, dlatego coraz częściej można ją spotkać jako dodatek do pieczywa cukierniczego, niektórych rodzajów cukierków, chałwy a także sosów chili, sosów do spaghetti i barbecue, dressingów i wyrobów podrobowych. Z kolei tłuszcz arachidowy jest powszechnie stosowany w chińskich i wietnamskich restauracjach, bywa także dodawany do mieszanek mlecznych oraz niektórych leków, np. olejowych roztworów witamin D i A. Liczne alergeny zawarte w fistaszkach (białka) nie zmieniają się podczas gotowania, pieczenia, a także pod wpływem enzymów trawiennych.

Wynika z tego, że wywołują reakcje alergiczne, w tym często o bardzo ciężkim przebiegu. Objawy, które można obserwować po spożyciu alergenu to:

  1. zmiany skórne:
    • pokrzywka,
    • obrzęki naczynioruchowe,
    • rumień,
    • świąd; 
  2. nieprawidłowe objawy z układu oddechowego: 
    • katar,
    • duszność,
    • świszczący oddech,
    • chrypa,
    • kaszel;
  3. objawy oczne:
    • świąd oczu,
    • pieczenie,
    • łzawienie,
    • przekrwienie spojówek;
  4. objawy z przewodu pokarmowego:
    • nudności,
    • wymioty,
    • biegunka,
    • kurczowe bóle brzucha, 
  5. objawy ze strony układu krążenia:
    • spadek ciśnienia tętniczego,
    • zaburzenia rytmu serca. 

Najcięższym objawem alergii na orzeszki ziemne jest wystąpienie uogólnionej reakcji anafilaktycznej. Jest ona bardzo niebezpieczna i stanowi bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta. Dotychczas jedynym możliwym sposobem zapobiegania  reakcji anafilaktycznej było restrykcyjne przestrzeganie diety i unikanie alergenu. Istotnym problemem jest przypadkowe spożycie alergenu, często ukrytego w różnych pokarmach, np. jedzenie poza domem. Co gorsza, do wywołania wstrząsu anafilaktycznego w przypadku silnej reakcji alergicznej na fistaszki nie jest konieczne ich zjedzenie ani nawet dotknięcie. Zdarza się, że wystarczy pył lub nawet sam zapach orzeszków unoszący się w powietrzu, np. po otwarciu paczki z orzeszkami:

W 2014 roku tanie irlandzkie linie lotnicze Ryanair nałożyły dwuletni zakaz wstępu na pokład samolotów na pasażera, który zignorował kilkukrotne ostrzeżenia załogi w locie z Teneryfy do Londynu. Jak relacjonowały media, otwarcie paczki orzeszków wystarczyło, by siedząca kilka rzędów dalej czteroletnia pasażerka doznała szoku anafilaktycznego, czyli silnej reakcji alergicznej organizmu, straciła przytomność. Po wylądowaniu trafiła do szpitala.

“Orzeszki przedmiotem zakazanym w samolotach. Powód jest poważny” autor: Marcin Walków, publikacja: Business Insider Polska

Pacjent / rodzice dziecka powinni być bardzo dobrze wyedukowani w zakresie objawów, które mogą pojawić się po spożyciu alergenu oraz znać zasady postępowania i stosowania leków ratujących życie.

„Rotten. O-rzesz!-kowy problem” recenzja filmu o alergii

Odczulanie na orzeszki ziemne

Od kilku lat prowadzone są badania nad skutecznością i bezpieczeństwem immunoterapii doustnej w alergii pokarmowej. Immunoterapia doustna (odczulanie) polega na systematycznym, codziennym podawaniu pacjentowi małych, stopniowo wzrastających  dawek alergenu, na który jest uczulony. Celem takiego postępowania jest uzyskanie tolerancji na uczulający pokarm. Pozwala to na ograniczenie bądź wyeliminowanie groźnych, potencjalnie zagrażających życiu reakcji po spożyciu alergenu. Odczulanie w istotny sposób powinno również wpłynąć na poprawę jakości życia. Dane oparte na doświadczeniach z innych ośrodków klinicznych pokazują, że tak prowadzone odczulanie jest skuteczne w co najmniej 85% przypadków. 

Pierwszy taki projekt w Polsce prowadzi Warszawski Uniwersytet Medyczny (WUM).

Odczulanie jest kilkuetapowe: 

  1. kwalifikacja dziecka do rozpoczęcia immunoterapii doustnej:
    • punktowe testy skórne z alergenami orzechów ziemnych
    • pobranie krwi celem oceny swoistych przeciwciał IgE i IgG4 w surowicy
    • badanie przez lekarza w celu wykluczenia infekcji oraz ustalenia stopnia kontroli objawów przewlekłych chorób, które nie są przeciwskazaniem do odczulania
    • wykonanie doustnej próby prowokacyjnej z orzechami ziemnymi – jest to absolutnie niezbędny element kwalifikacji potwierdzający u dziecka alergię oraz brak tolerancji badanego pokarmu (wystąpienie reakcji alergicznej po spożyciu orzechów ziemnych w przeszłości nie jest wystarczające do kwalifikacji do badania). Próba prowokacyjna dodatkowo pozwoli na ustalenie dawki (gramatury) alergenu, który wywołuje u dziecka reakcję. Prowokacja doustna  zostanie przeprowadzona w warunkach szpitalnych, według ściśle ustalonego schematu. Wiąże się z nią ryzyko wystąpienia reakcji anafilaktycznej.
  2. immunoterapia doustna: 
    • pacjenci zostaną przydzieleni losowo (1:1) do jednej z dwóch grup: pierwsza będzie otrzymywała niską podtrzymującą dawkę białka orzecha ziemnego (150 mg), druga wysoką dawkę (300 mg), pacjenci będą otrzymywali białko orzecha ziemnego w stopniowo wzrastających dawkach
    • pierwsza dawka orzecha ziemnego będzie podana w szpitalu w ilości zależnej od wyniku doustnej próby prowokacyjnej, tj. od dawki która u dziecka wywołała objawy
    • dawka będzie zwiększana stopniowo, co 2 tygodnie, w warunkach szpitalnych – przez 2 godziny po podaniu kolejnej dawki pacjent jest obserwowany w Klinice w celu oceny tolerancji zwiększonej dawki orzecha ziemnego, a pomiędzy wizytami szpitalnymi pacjent będzie przyjmował fistaszki (w formie zmielonej, w musie jabłkowym) codziennie w domu, w dawce ustalonej z lekarzem.

Pacjent otrzyma specjalny dzienniczek (w formie papierowej lub elektronicznej – do wyboru), w którym będzie zapisywał objawy towarzyszące odczulaniu. Okres zwiększania dawek orzechów wynosi maksymalnie 14 miesięcy. Może być krótszy, jeżeli pacjent uzyska szybciej swoją dawkę podtrzymującą. Wielkość dawki podtrzymującej (w mg białka orzecha ziemnego) jest zdeterminowana przez losowy przydział pacjentów do jednej z dwóch grup. Czas trwania fazy podtrzymującej wynosi 8 tygodni (+/-2 tygodnie).

Podczas każdej wizyty kontrolnej u dziecka zostanie przeprowadzona analiza występujących objawów klinicznych podczas odczulania w domu na podstawie dzienniczków objawów. Podczas odczulania każdy rodzic / opiekun dziecka będzie miał kontakt telefoniczny z lekarzami prowadzącymi badanie w celu kontroli występujących objawów oraz pomocy w ustaleniu leczenia ewentualnych nieprawidłowych objawów, które mogą wystąpić u dziecka. 

Po zakończeniu odczulania zostanie ponownie przeprowadzona doustna próba prowokacyjna orzechami ziemnymi. Ponownie zostaną wykonane punktowe testy skórne oraz pobrana krew żylna. 

Należy mieć na uwadze, że podczas prowadzenia immunoterapii doustnej mogą wystąpić działania uboczne, związane z przyjmowaniem alergenu. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że zwykle są one niegroźne. W badaniu kanadyjskim przeprowadzonym na dużej grupie dzieci przedszkolnych wykazano, że większość działań niepożądanych była łagodna i umiarkowana (po ok. 35% na każdy stopień reakcji). Jedynie około 0,4% uczestników miało reakcje alergiczne wymagające podania adrenaliny. W badaniu tym było to 12 podań adrenaliny w przeliczeniu na 41 000 pacjento-dni. 

Reakcji niepożądanych paradoksalnie może być więcej w porównaniu do sytuacji, kiedy pacjent rygorystycznie przestrzega diety i unika kontaktu z pokarmem uczulającym. 

Należy pamiętać, że udział w badaniu wiąże się z codziennym, systematycznym spożywaniem ustalonej dawki orzechów ziemnych. Konieczność ich spożywania będzie obowiązywać także po zakończeniu badania – jest to niezbędne celem podtrzymania uzyskanej już tolerancji. 

Bezpośredni kontakt do osób prowadzących badanie jest możliwy za pośrednictwem adresu e-mail klementyna.lyzwa@uckwum.pl (dr Klementyna Łyżwa) oraz magdalena.chojnowska@uckwum.pl (dr Magdalena Chojnowska- Wójtowicz), jak również pod adresem: alergologia.dsk@uckwum.pl.

Kokosy i migdały

Kokos powszechnie nazywany jest orzechem (ang. coconut), mimo że biologicznie jest pestką owocu palmy kokosowej. Z kolei migdały to nasiona owoców migdałowca zwyczajnego.

W przypadku eliminacji białek mleka krowiego (bmk) z diety zdarza się, że matki karmiące zaczynają spożywać duże ilości “mleka” kokosowego lub migdałowego i nie są świadome, że reakcje alergiczne, które obserwują u dzieci, związane są właśnie ze spożywaniem przez nie nadmiernych ilości napojów z kokosa lub migdałów (marsz alergiczny).

Alergia pokarmowa na kokosy jest dość rzadka, częściej występuje alergia na ekstrakty kokosów zawarte w kosmetykach. W skrajnych przypadkach szkodzić może również materac z włóknem kokosowym. Podobnie jak w przypadku każdego kontaktowego zapalenia skóry, swędząca pęcherzowa wysypka może pojawić się dzień lub dwa po kontakcie z alergenem i ustąpić po kilku dniach.

A tak na marginesie, olej kokosowy wcale nie jest zdrowy!

Reakcje krzyżowe

W badaniach laboratoryjnych samych tylko orzechów laskowych scharakteryzowano 9 alergenów białkowych. Każdy z nich uczula z różną częstością, wywołuje odmienne objawy kliniczne i wiąże się ze specyficznymi reakcjami krzyżowymi, w tym pyłkowo-pokarmowymi. 
Alergia na orzechy łatwiej i ciężej objawia się u osób uczulonych na pyłek drzew (katar wiosenny) lub traw (katar sienny). Jak wskazuje prof. dr hab. n. med. Krzysztof Buczyłko, Kierownik NZOZ Centrum Alergologii w Łodzi, odczulanie na pyłki drzew i traw zmniejsza ryzyko wstrząsu anafilaktycznego po orzechach.

Zalecenia

Na przestrzeni ostatnich 20 lat zalecenia odpowiedniego wieku dziecka dotyczące wprowadzania orzechów do diety zmieniały się od bardzo radykalnych (np. zalecenia Brytyjskiego Ministerstwa Zdrowia z 2000 r., by kobiety w ciąży i karmiące piersią unikały spożywania orzeszków ziemnych) do bardzo liberalnych (np. zalecenia Amerykańskiej Akademii Pediatrii z 2019 r., dotyczące wprowadzania orzeszków do diety dziecka już w pierwszym roku życia).

Jak zatem postępować? Po pierwsze – zapytaj lekarza

Jeżeli dziecko boryka się z jakąkolwiek formą alergii, alergolog może zalecić późniejsze wprowadzenie orzechów do diety. Jeżeli nie ma przeciwwskazań pamiętaj, że w przypadku orzechów istnieje większe ryzyko zadławienia, a nawet aspiracji (wchłonięcia ciała obcego – tu kawałka orzecha – drogami oddechowymi). Znam jedno dziecko, które w wieku niespełna 2 lat było przez 3 miesiące bezskutecznie leczone coraz silniejszymi lekami na astmę, dopóki w wyniku prześwietlenia nie stwierdzono, że w tchawicy utknął fistaszek! Bezpieczniejszą próbą niż cały orzeszek będzie odrobina masła orzechowego podana na czubku łyżeczki. Drugą próbę najlepiej przeprowadzić po upływie tygodnia. Wybierając masło orzechowe zwróć uwagę na skład – powinno zawierać 100% orzeszków ziemnych (arachidowych) i żadnych dodatków.

PS

Żeby ułatwić Wam codzienne gotowanie, stworzyłyśmy magnesy na lodówkę z wielką ósemką alergenów pokarmowych.

Magnes wielka ósemka alergenów pokarmowych

 

Bibliografia:
  1. Dr n. med. Wioletta Zagórska, “Informacja dla pacjentów biorących udział w badaniu klinicznym – odczulanie na orzech ziemny”
  2. NAAF (Norges Astma- og Allergiforbund), “Czym jest alergia na orzechy (nøtteallergi)”
  3. Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Buczyłko, “Nie tylko alergeny: orzech laskowy”
  4. Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Buczyłko, “Alergia na orzechy, czyli wnuczek do orzechów”
  5. Marcin Walków, “Orzeszki przedmiotem zakazanym w samolotach. Powód jest poważny” 
  6. Kamil Hozyasz, “Orzeszki ziemne – od przekąski do alergii”, Medycyna Rodzinna 1/2001, s. 20-22
  7. Theresa Bingemann, MD, Editorial Board Member, Pediatrics in Review, “Practical Peanut Introduction”
  8. Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy, “Coconut Allergy”

 

Możliwość komentowania została wyłączona.