Projekt ustawy zmieniającej definicję pierwszej pomocy – i co dalej?

W Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia 3 listopada 2022 roku opublikowano obwieszczenie „w sprawie zaleceń postępowania dotyczących opieki nad uczniami z anafilaksją, astmą oskrzelową, alergicznym nieżytem nosa, atopowym zapaleniem skóry i pokrzywką w szkole.” Choć obwieszczenie nie jest aktem normatywnym, czyli nie zawiera norm prawnych w postaci przepisów prawa, jest krokiem naprzód, ponieważ wprost mówi o podaniu adrenaliny przez nauczycieli i nauczycielki w szkole, co z kolei może być ważnym argumentem dla tych, którzy wątpią w konieczność podania adrenaliny osobie, której stan tego wymaga.

W punkcie 3 rozdziału III, w zaleceniach dotyczących postępowania, umieszczono szczegółową instrukcję podania adrenaliny! Zakładamy, że intencja była dobra, bo dzięki obwieszczeniu w końcu mamy regulację, która wprost mówi o podaniu leku ratującego życie przez nauczycieli, w praktyce jednak obwieszczenie w wielu miejscach budzi wątpliwości i nie rozwiązuje istniejących w tym zakresie problemów:

1. Przede wszystkim obwieszczenie dotyczy tylko szkół – a co z przedszkolami i żłobkami?
2. Obwieszczenie mówi o samodzielnym podaniu przez ucznia – czy wszyscy uczniowie będą w stanie samodzielnie podać sobie adrenaline? Czy zarówno 7 latek, jak i nastolatek będzie miał odpowiednią odwagę i siłę, by uruchomić ten mechanizm? Czy takie sformułowanie nie rodzi zasadnego (w końcu tak wynika z przedmiotowego obwieszczenia) oczekiwania ze strony nauczycieli, że dziecko samodzielnie poda sobie lek?
3. Obwieszczenie zakłada poddanie adrenaliny przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania albo higienistkę szkolną. Na tym tle rodzą się kolejne wątpliwości:
   • Czy pielęgniarka lub higienistka zawsze będą obecne w chwili zdarzenia? Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 24.09.2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej dostępność pielęgniarki lub higienistki szkolnej dla szkoły, która liczy od 400 do 499 uczniów określono na poziomie nie mniej niż 3 razy w tygodniu, nie mniej niż 4 godziny dziennie (w mniejszych szkołach odpowiednio 2 i 1 raz w tygodniu po 4 godziny)
   • Nawet jeśli będą obecne, czy faktycznie podadzą adrenalinę? W tym miejscu warto wskazać, że wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w szczególności na samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie medycznych czynności ratunkowych (art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej), mimo że pielęgniarka ma prawny obowiązek udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego (art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy), a tym jest wstrząs anafilaktyczny, oraz mimo że adrenalina znajduje się w wykazie leków podawanych samodzielnie przez pielęgniarkę bez zlecenia lekarskiego (§ 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28.02.2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych przez pielęgniarkę lub położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego) zdarza się, że pielęgniarki odmawiają podania adrenaliny dziecku (przeczytaj jedną z takich historii).
4. Zakłada podanie adrenaliny przez nauczyciela „po odpowiednim przeszkoleniu” – co to znaczy „odpowiednie” przeszkolenie? Anafilaksja nie jest objęta standardowym szkoleniem z pierwszej pomocy, na dzień dzisiejszy poruszenie tej problematyki przez prowadzącego szkolenie z pierwszej pomocy jest uznaniowe. Czy instruktaż udzielony przez rodzica jest wystarczający? A co z ratownikami, którzy prowadzą szkolenia i nie znając tych przepisów (ani najwyraźniej wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji w zakresie pierwszej pomocy w anafilaksji) mówią nauczycielom, że nie mogą podać dziecku adrenaliny?
5. Wreszcie powtórzony z ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami wymóg zgody pisemnej nauczyciela na podanie adrenaliny:
   • Po pierwsze: obwieszczenie zawęża w tym miejscu krąg osób, które mogą podać adrenalinę do nauczycieli i nauczycielek, podczas gdy ustawa o opiece zdrowotnej nad uczniami, na podstawie której obwieszczenie zostało wydane, w art. 21 ust. 3 mówi o pracownikach szkoły, a więc także o pracownikach niepedagogicznych i administracyjnych.
   • Po drugie: uzależnianie podania leków ratujących życie od pisemnej zgody osoby ratującej i upoważnieniem od rodzica jest sprzeczne z powszechnym obowiązkiem ratowania życia – zgodnie z art. 162 kodeksu karnego nieudzielenie pomocy osobie, której życie jest zagrożone, podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.
   • Po trzecie: czy wstrząs anafilaktyczny jest chorobą przewlekłą, by była potrzebna pisemna zgoda na podanie adrenaliny? To naszym zdaniem kluczowe pytanie, które rodzi się przy analizie zarówno ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami (która uzależnia podanie leków dziecku chorującemu przewlekle od pisemnej zgody nauczyciela), jak i obwieszczenia w sprawie opieki nad uczniami zagrożonymi anafilaksją (zgodnie z którym “Podawanie leków podczas pobytu ucznia w szkole przez pracowników szkoły może odbywać się wyłącznie za ich pisemną zgodą oraz na podstawie upoważnienia przez rodzica.”). Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić u każdego człowieka, niezależnie od tego czy ma zdiagnozowaną alergię, czy nie, zatem uzależnianie podania adrenaliny od zgody osoby ratującej życie wydaje się bezpodstawne.
     
   • Wymóg pisemnej zgody powoduje także, że nauczyciele boją się przyjęcia odpowiedzialności za dziecko i z tego powodu odmawiają mu przyjęcia do placówki (zwłaszcza w żłobkach i przedszkolach, w szkołach natomiast dzieci kierowane są na nauczanie domowe), co nie pozostaje bez wpływu na całą rodzinę (jedno z rodziców zostaje z dzieckiem w domu, przez co wypada na kilka lat z rynku pracy, natomiast drugi rodzic zostaje obciążony nadmierną odpowiedzialnością za wyłączne utrzymanie rodziny, co w dalszej perspektywie może się przełożyć na pogorszenie stanu zdrowia psychicznego i trwałości rodziny).