Na taki artykuł można czekać i miesiącami. Dlatego ogromnie cieszymy się, że mimo krótkiego stażu działalności Fundacji, już dziś możemy opublikować wpis dotyczący tego co najcenniejsze – życia i jego ratowania.
Ane Piżl – ratownik medyczny, absolwentka Akademii Medycznej w Warszawie, trenerka międzynarodowego programu pierwszej pomocy dzieciom Care for Children EFR, instruktorka w grupie szkoleniowej AdrenaLTika, odpowie nam na pytania:
- jakie są objawy wstrząsu anafilaktycznego?
- jakiej pomocy udzielić we wstrząsie dziecku, które jest przytomne?
- jakie czynności podjąć, gdy dziecko straciło przytomność?
Zapraszamy do lektury!
“Wstrząs anafilaktyczny rozwija się zaskakująco szybko. Dziecko na twoich oczach zacznie mieć trudności w oddychaniu, a równocześnie jego ciśnienie krwi zacznie spadać do krytycznych wartości. Za chwilę straci przytomność. Może umrzeć. Ustalmy mocny i skuteczny plan, jak to tego nie dopuścić.
Przede wszystkim każda osoba, która ma kontakt z dzieckiem narażonym na ryzyko wstrząsu anafilaktycznego, powinna być dobrze przeszkolona w zakresie rozpoznawania objawów i regularnie , praktycznie ćwiczyć podawanie adrenaliny oraz postępowanie z nieprzytomnym dzieckiem, w tym również prowadzenie resuscytacji. Dotyczy to zarówno rodziców, rodziny jak i nauczycieli przedszkolnych, szkolnych i pozalekcyjnych.
Drugi element, który może zadecydować o przeżyciu, to dostępność adrenaliny. Dziecko narażone na ryzyko wstrząsu powinno zawsze mieć ze sobą adrenalinę (najlepiej dwie dawki), która odwraca patofizjologiczne objawy anafilaksji i pozwala dłużej bronić się przed zatrzymaniem krążenia.
Objawy anafilaksji
Nie ma jednego obrazu klinicznego anafilaksji – objawy mogą być różne u różnych dzieci i nasilać się w różnym tempie. Najczęściej jednak w pierwszej fazie dojdzie do obrzęku twarzy – powiek i warg, do zmian na skórze (zaczerwienienie, pokrzywka, rumień) i do trudności w oddychaniu (kaszel, świsty, duszność).
Wstrząs anafilaktyczny, czyli najostrzejsza forma anafilaksji, to maksymalnie uogólniona reakcja organizmu – dojdzie w niej do znacznego spadku ciśnienia tętniczego krwi (o 30 % względem prawidłowych parametrów), w wyniku czego dziecko zrobi się bardzo osłabione, a jego narządy wewnętrzne narażone na niewydolność. Może dojść również do omdlenia (krótkotrwałej utraty przytomności) lub do pełnej utraty przytomności, a nawet do zatrzymania krążenia.
Postępowanie
1/ Przede wszystkim przerwij ekspozycję dziecka na alergen. Nie zawsze jest to możliwe, ale jeśli jest to reakcja na pokarm, możesz to zrobić. Warto pamiętać, że jedzenie jest najczęstszym czynnikiem wywołującym anafilaksję u dzieci, choć mogą to być również czynniki wziewne (np. sierść), leki, surowice, hormony, jad owadów, lateks.
2/ Podaj dziecku adrenalinę. Lek musi być wcześniej przepisany przez lekarza i dobrany do masy dziecka. Producent leku EpiPen Junior dopuszcza podawanie tego leku u dzieci, których masa ciała przekracza 7,5 kg, a jako rekomendowaną grupę odbiorców wskazuje dzieci w przedziale 15-30 kg, ale lekarz może uzupełnić to o własne zalecenia. Dzieci, których masa ciała przekracza 30 kg, będą już korzystały z wersji EpiPen Senior.
Zalecana jednorazowa dawka adrenaliny u pacjentów w przedziale 15-30 kg to 150 mikrogramów. Dawka dla pacjentów, których masa przekracza 30 kg to 300 mikrogramów.
Czytaj więcej: Adrenalina w ampułkostrzykawce i autowstrzykiwaczu
Adrenalina dostępna jest w automatycznym wstrzykiwaczu, który został zaprojektowany tak, by mogła go użyć każda osoba, również bez medycznego wykształcenia. Jednak potężny stres, który będzie towarzyszył tej sytuacji, może okazać się zbyt duży, by obsługa wstrzykiwacza była tak intuicyjna, jak byśmy sobie tego życzyli. Dlatego ważne jest, by każdy z rodziców, członków rodziny, nauczycieli, opiekunów, trenerów, mógł regularnie ćwiczyć podawanie adrenaliny i obsługę wstrzykiwacza na modelu treningowym.
Lek podaje się w zewnętrzną stronę uda. Nie powinno się podawać leku we wstrzykiwaczu w pośladek. EpiPen należy wyjąć z opakowania, zdjąć niebieską nakładkę ochronną, skierować pomarańczową końcówkę w stronę zewnętrznej powierzchni uda dziecka i energicznie „uderzyć” z odległości 10 cm pod kątem prostym. Uderzenie powoduje, że w pomarańczowej końcówce, gdzie schowana jest igła, uruchamia się sprężynowy tłoczek i dochodzi do podania leku. Wstrzykiwacz trzeba przytrzymać 5 sekund przy skórze, mocno dociskając, tak by uwolniła się cała dawka leku. Następnie krótko rozmasować miejsce podania.
2/ Wezwij pogotowie. Pamiętaj, że pierwszą osobą z jaką rozmawiasz, dzwoniąc na 112, jest operator numeru alarmowego. Podaj mu adres (włącznie z miastem, z którego dzwonisz) i powiedz skrótowo co się dzieje oraz podaj wiek dziecka. Operator przełączy cię wtedy do dyspozytora medycznego, któremu powtórz jeszcze raz te same informacje – adres, objawy, wiek dziecka. Standardowe pytania, które zadaje dyspozytor w takiej sytuacji to czy dziecko jest przytomne i oddycha, czy ma trudności w oddychaniu, obrzęki, inne objawy skórne i czy przed wezwaniem pomocy, został już podany jakiś lek. Jeśli jesteś w potężnym stresie, a stan dziecka jest dramatyczny, pamiętaj, że możesz poprosić dyspozytora, by został z tobą na linii w czasie dojazdu zespołu pogotowia. W oczekiwaniu na karetkę pamiętaj, żeby otworzyć drzwi od mieszkania, zamknąć zwierzęta domowe w innym pokoju i najlepiej wysłać kogoś z domowników na dół, tak by stojąc przed budynkiem wskazał ratownikom wejście i tym samym przyspieszył akcję.
3/ Po wezwaniu pogotowia, połóż dziecko z nogami uniesionymi w górę (pod kątem 30-60 stopni) – jest to pozycja zalecana przy spadku ciśnienia krwi, która wpływa na poprawę czynności serca. Poprawa ta będzie wprawdzie tylko przejściowa (badania mówią o jej działaniu krócej niż 7 minut), ale w walce o każdą minutę może mieć to znaczenie. Jeśli u dziecka występuje mocno nasilona duszność, pozycja leżąca może jednak nie być optymalna i wtedy lepiej będzie je posadzić. W pozycji siedzącej pracuje więcej mięśni oddechowych i łatwiej będzie dziecku nabierać powietrze.
4/ Jeśli posiadasz inne leki przepisane przez lekarza na taką sytuację (np. glikokortysteroidy) podaj je teraz zgodnie z zaleceniami. Dobrą praktyką jest notowanie na kartce godziny podania kolejnych leków.
5/ Jeśli nie ma widocznej poprawy po podaniu pierwszej dawki adrenaliny lub objawy nasiliły się w przeciągu 5-15 minut od podania, podaj dziecku drugą dawkę. Musisz mieć do tego drugi automatyczny wstrzykiwacz, stąd dobrą i powszechnie aktualnie stosowaną praktyką, jest przepisywanie przez lekarzy dwóch dawek leku, by mieć je zawsze ze sobą.
Uwaga: Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji zmieniły się w marcu 2021 r. i teraz należy podać drugą dawkę jeśli nie ma widocznej poprawy po podaniu pierwszej dawki adrenaliny lub objawy nasiliły się w przeciągu 5 minut od podania.
Czytaj więcej: Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji 2021
Utrata przytomności
Jeśli pomimo podjętych działań, dziecko straci przytomność przed przyjazdem zespołu pogotowia, połóż je na plecach i odchyl jego głowę w tył. Oceń czy oddycha, a jeśli masz jakikolwiek wątpliwości, załóż że nie oddycha. Jeśli w miejscu, gdzie doszło do tej sytuacji, są też inni ludzie, poproś konkretną osobę, by zadzwoniła na 112 i poinformowała o utracie przytomności. Konieczne będzie ponowne, spokojne podanie adresu i opisanie sytuacji. Jeśli jesteś sam, a wcześniej wezwałeś już pogotowie do wstrząsu anafilaktycznego – nie trać na razie czasu na ponowny telefon, tylko rozpocznij wykonywanie oddechów ratowniczych. Jeśli natomiast w ogóle jeszcze nie zdążyłeś zadzwonić na pogotowie, rozpocznij resuscytację i prowadź ją przez minutę i dopiero wtedy zrób przerwę, by wezwać pogotowie. Resuscytację dziecka rozpoczyna się od 5 oddechów ratowniczych. Jeśli nie ma po nich wyraźnej reakcji, kontunuuj resuscytację wykonując zarówno uciśnięcia klatki piersiowej, jak i oddechy ratownicze. Zatrzymanie krążenia będzie najbardziej krytyczną sytuacją w życiu dziecka, (a być może także w twoim), dlatego nie może być tak, że twoje przygotowanie do tej chwili, oparte jest na lekturze artykułu. Resuscytację trzeba regularnie trenować na fantomach dziecięcych, tak by wyrobić sobie odruchy i uciskać klatkę w dobrym tempie, z dobrą siłą, z dobrą relaksacją i wdmuchiwać odpowiednią ilość powietrza.
Jeśli stwierdzisz, że nieprzytomne dziecko na 100% oddycha, połóż je na boku z odchyloną głową. Ułożenie na boku chroni drogi oddechowe dziecka gdyby doszło do wymiotów. Okryj dziecko ubraniem, kocem, folią, tak by nie traciło ciepła, szczególnie jeśli leży na zewnątrz – na chodniku, na trawie. Cały czas oceniaj dalej oddech – możesz to zrobić trzymając ucho blisko twarzy dziecka, patrząc na klatkę piersiową i sprawdzając czy się regularnie unosi oraz trzymając rękę na brzuchu dziecka, który również powinien ruszać się regularnie wraz z oddechem. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, rozpocznij resuscytację.
Pamiętaj, że cała pierwsza pomoc opiera się na szybkiej reakcji. Zrozumiałe jest, że w tak trudnych momentach będziesz miał duże emocje i wysoki poziom stresu. Może to spowodować pewne błędy w twoim działaniu – to normalne. Nie może jednak być tak, że nie podejmiesz akcji, a obawa, że zrobisz coś z błędami, spowoduje, że zrezygnujesz z działania. Dużo nauczycieli i opiekunów boi się, czy byłoby w stanie dobrze podać adrenalinę. To zrozumiały strach, ale mamy na niego odpowiedź. Jest nią regularny trening, przynajmniej raz w roku. Europejska Rada Resuscytacji podaje, że większość pacjentów we wstrząsie anafilaktycznym umiera przez brak adrenaliny albo opóźnienie w jej podaży. Zmieńmy to”.