Pierwsza pomoc – podanie adrenaliny przez świadka zdarzenia

1. Czy mogę podać adrenalinę?
2. Czy wówczas będę mieć problemy prawne?

– te pytania były najczęściej zadawane w tegorocznej edycji szkoleń medyczno-prawnych, realizowanych przez Fundację w ramach zadania pn. „Masz prawo pomóc dziecku w anafilaksji” (edycja 1 i 2) (dzięki dotacji z m.st. Warszawy).

By na nie odpowiedzieć zaczniemy od wyjaśnienia, że adrenalina jest lekiem ratującym życie w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, wydawanym przez lekarza na receptę. Osoby, które są zagrożone wstrząsem anafilaktycznym powinny zawsze mieć ją przy sobie (dotyczy to zarówno osób dorosłych, jak i dzieci).

(…) jak wynika z charakterystyki tego produktu leczniczego, wszystkich pacjentów, którym przepisuje się ww. produkt zawierający epinefrynę (adrenalinę) jako substancję czynną, należy dokładnie poinformować o wskazaniach do stosowania oraz właściwym sposobie podawania. Zaleca się również przeszkolenie osób z najbliższego otoczenia pacjenta (np. rodziców, opiekunów, nauczycieli) w zakresie poprawnego stosowania produktu w przypadku konieczności udzielenia pomocy w nagłej sytuacji.

Z ChPL wynika więc, że producent przewiduje podawanie ww. leku przez pacjenta albo osoby mu towarzyszące, a więc nie będące wykwalifikowanym personelem medycznym. Również ww. wytyczne ERC w zakresie udzielania pierwszej pomocy osobom we wstrząsie anafilaktycznym zalecają podanie poszkodowanemu epinefryny domięśniowo w ampułkostrzykawce.

pismo Ministerstwa Zdrowia z dnia 20.05.2021 r., znak: DBR.528.2.2.2021.AF

Z przytoczonego stanowiska Ministerstwa Zdrowia wynika, że adrenalina jako lek do samodzielnego podania, został skonstruowany w taki sposób, żeby mogła go podać osoba nieposiadająca wykształcenia medycznego, jeżeli jest świadkiem wstrząsu anafilaktycznego, a poszkodowany ma przy sobie lek.

Czym z kolei jest pierwsza pomoc i kto ma obowiązek jej udzielić?

„pierwsza pomoc – zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia, w tym również z wykorzystaniem wyrobów medycznych i wyposażenia wyrobów medycznych, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 186), oraz produktów leczniczych wydawanych bez przepisu lekarza dopuszczonych do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.

art. 3 pkt 7 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym

W związku z tym, że adrenalina jest lekiem wydawanym z przepisu lekarza jej podanie w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego nie mieści się w zakresie ustawowej definicji pierwszej pomocy. To powoduje, że mogą rodzić się fałszywe przekonania i kolejne pytania, czy powyższe oznacza, że:

1. w razie zagrożenia życia spowodowanego anafilaksją nie musimy nic robić, bo jesteśmy prawnie „zabezpieczeni”? Bo przecież „nie możemy” podać leku na receptę, bo w ten sposób złamiemy prawo?
2. pierwszej pomocy w tym wypadku może udzielić tylko osoba wykonująca zawód medyczny?

W tym miejscu pragniemy wskazać, że każda osoba ma prawny obowiązek udzielenia pomocy osobie, której życie jest zagrożone. Wynika to nie tylko z ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, ale i Kodeksu karnego:

„Kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.”

art. 4 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym

Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art.  162 §  1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. 

Kwestię ogólnych zasad odpowiedzialności prawnej za nieudzielenie pomocy, wynikających z art. 162 kodeksu karnego poruszyłyśmy w tym wpisie. Zaniechanie, o którym mowa w art. 162 § 1 kodeksu karnego przejawia się w nieudzieleniu pomocy zagrożonemu człowiekowi.

Charakter koniecznej do wykonania obowiązku pomocy wyznacza konkretna sytuacja. Standard tej pomocy jest wyznaczony konkretnym położeniem, w jakim znalazł się człowiek wymagający pomocy, stanem wiedzy osoby zobowiązanej oraz środkami, jakimi dysponuje zobowiązany do udzielenia pomocy. Ten standard powinien być określony dla danego konkretnego wypadku. Zachowanie odbiegające in minus od tak wyznaczonego standardu oznaczać będzie brak udzielenia oczekiwanej pomocy i realizację tym samym znamion przedmiotowych typu czynu zabronionego określonego w/w artykule.

wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27.09.2013 r., sygn. akt II AKa 271/13

Posiłkując się orzecznictwem sądowym w tym zakresie wyjaśniamy, że zaniechanie udzielenia pomocy to każde pozostawienie ofiary w sytuacji czy w stanie, w jakim się znalazła bez podjęcia niezbędnych, a jednocześnie możliwych działań na rzecz zapobiegnięcia utraty życia czy ciężkiego uszczerbku na zdrowiu takich jak: m.in. udzielenie pierwszej pomocy, podanie odpowiednich leków osobie chorej, a gdy nie jest już możliwe zapobiegnięcie negatywnym skutkom – podjęcie działań na rzecz ulżenia cierpieniom danej osoby. Nieudzielenie pomocy może się przejawiać zarówno w postaci oddalenia się z miejsca zdarzenia, jak i biernego przyglądania się sytuacji, a także wzywania innych na pomoc, gdy nie było żadnych powodów, które stałyby na przeszkodzie osobistemu przyjściu z niezbędną pomocą.

Faktem jest, że podanie adrenaliny (jako leku wydawanego na receptę) nie mieści się w ustawowej definicji pierwszej pomocy. Brak również odzwierciedlenia w polskim systemie prawnym, że adrenalina w autowstrzykiwaczu / ampułkostrzykawce może być podana przez świadka zdarzenia, niezależnie od posiadanych przez niego kwalifikacji zawodowych, w sytuacji nagłej, gdy występują wskazania do jego podania, a osoba aplikująca lek jest zaznajomiona ze wskazaniami do jego stosowania oraz sposobem podawania. Nie zwalnia nas to jednak od podjęcia stosownych działań, działań od których zależy życie poszkodowanego, a które w sytuacji wstrząsu anafilaktycznego mogą właśnie polegać na podaniu adrenaliny.

W kolejnym wpisie szczegółowo omówimy podawanie adrenaliny przez pracowników żłobków, przedszkoli i szkół dzieciom i uczniom będącym pod ich opieką.