Czy wiesz, co jesz?

A dokładniej – czy wiesz, co jest w Twoim jedzeniu? Niestety, nie mam tu na myśli witamin i minerałów, a pestycydy i mikroplastik. 

1. Co to są pestycydy i skąd się biorą w jedzeniu?
2. Jak oczyścić jedzenie z pestycydów?
3. Co to jest mikroplastik i skąd się bierze w jedzeniu?
4. Jak oczyścić jedzenie z mikroplastiku?
5. Co jeszcze?!
6. Jak żyć?

Co to są pestycydy i skąd się biorą w jedzeniu?

Pestycydy to wszelkie związki służące do ochrony upraw roślinnych przed szkodnikami. W Polsce zużywane jest około 22 500 ton substancji aktywnych rocznie, głównie herbicydów (zwalczają chwasty) i fungicydów (zwalczają grzyby). Spośród 12 trwałych zanieczyszczeń środowiska, aż 9 to pestycydy chloroorganiczne! [1]

Pozostałości pestycydów mogą znajdować się w żywności (nie tylko w skórkach, lecz także w miąższu) po ich zastosowaniu w uprawach, a wraz z jedzeniem przenikać do organizmu człowieka. Maksymalne dopuszczalne poziomy tych pozostałości w żywności są ustalane przez organy regulacyjne w Unii Europejskiej. [2]

Amerykańska organizacja pozarządowa EWG (Environmental Working Group) co roku publikuje listy warzyw i owoców najbardziej zanieczyszczonych pestycydami (Dirty Dozen) oraz tych wolnych od chemii i zanieczyszczeń (Clean Fifteen). Ostatnie badanie z marca 2019 r. zostało przeprowadzone na 47 gatunkach popularnych owoców i warzyw – przebadano ponad 40.900 umytych i obranych próbek. Mimo tych zabiegów higienicznych ponad 90 % próbek truskawek, jabłek, wiśni, szpinaku, nektarynek i jarmużu dało wynik pozytywny na obecność dwóch lub więcej pestycydów, a wiele próbek jarmużu wykazało 18 różnych pestycydów. [3]

Według danych WHO, w latach 2002-2012, stwierdzono narastanie liczby danych o niekorzystnych skutkach zdrowotnych substancji chemicznych endokrynnie aktywnych na układ rozrodczy pod postacią niepłodności, nowotworów złośliwych i wad wrodzonych. Pojawiają się także dane o niekorzystnym wpływie tych związków chemicznych na funkcjonowanie tarczycy, mózgu, rozwój otyłości i zaburzenia metabolizmu z udziałem insuliny i glukozy. [4]

Jak oczyścić jedzenie z pestycydów?

Naukowcy z Uniwersytetu w Massachusetts przeprowadzili badanie polegające na porównaniu skuteczności komercyjnych i domowych środków do mycia warzyw i owoców na przykładzie jabłek. Najlepszym sposobem na usunięcie powierzchniowych pozostałości pestycydów okazała się soda oczyszczona – wystarczy moczyć warzywa i owoce przez 15 minut w wodzie z 10 mg (2 łyżeczkami) sody oczyszczonej. Niestety, pestycydy, które przeniknęły do miąższu (do 20%), nie dadzą się usunąć.[5]

Moczenie warzyw i owoców w sodzie ma jeszcze jedną zaletę – użytą wodę możesz powtórnie wykorzystać do podlewania roślin (naturalny sposób na walkę ze szkodnikami i chorobami grzybowymi), tym samym zmniejszając zużycie wody pitnej, której niedobory powodują pustynnienie Europy i Polski, a także zmniejszając rachunki za wodę.

Co to jest mikroplastik i skąd się bierze w jedzeniu?

Masowa produkcja tworzyw sztucznych rozpoczęła się w latach 50. XX w. Od tego czasu ludzkość wytworzyła 8,3 mld ton plastiku, z czego 90% nie zostało poddane recyklingowi! Podczas powolnego rozpadu tworzywa sztuczne rozkładają się na coraz mniejsze kawałki. Plastikowe włókna wypadają z ubrań podczas prania, zwierzęta i ludzie spożywają mikroplastiki zawarte w wodzie i jedzeniu. Najprawdopodobniej oddychamy również mikro- i nanocząstkami plastiku zawartymi w powietrzu. Amerykańska Służba Geologiczna w próbkach deszczówki zebranych w Górach Skalistych znalazła mikroskopijne, różnokolorowe plastikowe włókna. Brzmi strasznie, ale wielu z czytelników na pewno myśli: “A co mnie to obchodzi, to nie nasz problem, tylko Amerykanów”. Otóż nie. Naukowcy z Austriackiej Agencji Środowiska i Uniwersytetu Wiedeńskiego, którzy analizowali próbki kału ludzi z ośmiu krajów na całym świecie (Finlandii, Włoch, Japonii, Holandii, POLSKI, Rosji, Wielkiej Brytanii i Austrii) stwierdzili, że każdy badany materiał zawierał mikrodrobiny plastiku. W niektórych przypadkach znaleziono aż 9(!) różnych rodzajów plastiku w 1 próbce. [6]

Jak to jest możliwe? Otóż im tłustszy produkt zawinięty w plastik (ser, wędlina), tym więcej chemikaliów przeniknie do żywności. Wysoka temperatura przyśpiesza przenikanie tych związków „odplastikowych” do wody (woda gotowana w plastikowym czajniku, ryż i kasza gotowane w plastikowych woreczkach, mięso pieczone w plastikowym rękawie, muffiny pieczone w silikonowych formach…).  Co nam to daje? Na razie wiadomo o zaburzeniach hormonalnych prowadzących do niepłodności, nowotworów, niekontrolowanego przybierania na wadze. [7] Ale im więcej będzie wyników badań, mogą zostać odkryte również inne konsekwencje spożywania mikroplastiku.

Jak oczyścić jedzenie z mikroplastiku?

Nie jest możliwe oczyszczenie jedzenia z mikroplastiku, ale dokonując świadomego wyboru podczas zakupów, można ograniczyć jego spożycie

Co jeszcze?!

Obecnie w tylko w USA dopuszczonych jest do użytku ponad 10 000 substancji chemicznych, które mogą być zawarte w jedzeniu lub mogą mieć kontakt z jedzeniem. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków wydaje zezwolenia na posługiwanie się oznaczeniem „Ogólnie uznane za bezpieczne” (GRAS), jednakże szacuje się, że ok 1 000 substancji oznaczonych jest w ten sposób bez jej zgody. Niedawna ocena 3941 bezpośrednich dodatków do żywności ujawniła, że 63,9% z nich nie miało żadnych danych żywieniowych (badanie śmiertelnej dawki u 50% zwierząt lub badanie toksykologiczne jamy ustnej). Tylko 263 (6,7%) miało dane dotyczące toksyczności reprodukcyjnej, a 2 dane dotyczące toksyczności rozwojowej. Jak stwierdzono w publikacji, ze względu na swoją niską wagę (w porównaniu z dorosłymi) oraz rozwijający się ciągle układ pokarmowy na oddziaływanie  substancji chemicznych, które mogą być zawarte w jedzeniu lub mogą mieć kontakt z jedzeniem narażone są w szczególności niemowlęta i małe dzieci. W związku z powyższym zostały wydane następujące zalecenia dla pediatrów:

• W miarę możliwości nadaj priorytet spożywaniu świeżych lub mrożonych owoców i warzyw oraz wesprzyj ten wysiłek, opracowując listę tanich źródeł świeżych owoców i warzyw.
• Unikaj przetworów mięsnych, zwłaszcza spożywania ich przez matkę podczas ciąży.
• Jeśli to możliwe, unikaj podgrzewania w kuchence mikrofalowej żywności lub napojów (w tym preparatów dla niemowląt i pompowanego mleka ludzkiego) w plastiku.
• Unikaj umieszczania plastików w zmywarce.
• W miarę możliwości należy stosować alternatywy dla plastiku, takie jak szkło lub stal nierdzewna.
• Spójrz na kod recyklingu na spodzie produktów, aby znaleźć rodzaj plastiku i unikaj tworzyw sztucznych z kodami recyklingu 3 (ftalany), 6 (styren) i 7 (bisfenole), chyba że tworzywa sztuczne są oznaczone jako „biobazowane” lub „zielone”, wskazując, że są wykonane z kukurydzy i nie zawierają bisfenoli.
• Zachęcaj do mycia rąk przed kontaktem z żywnością i / lub napojami oraz umyj wszystkie owoce i warzywa, których nie można obrać. [8]

Jak żyć?

Uprawiaj własny ogródek, choćby nawet na parapecie, z resztek kuchennych.

Kupuj żywność lokalną, uprawianą przez miejscowe, małe gospodarstwa rolne.

Nie kupuj produktów zapakowanych w plastikowe opakowania, zamiast nich wybieraj produkty zapakowane w papierowe tutki, kartony, słoiki lub luzem.

Nie myj warzyw ani owoców przed włożeniem ich do lodówki. Przechowuj je w dolnych szufladach, zawinięte w papier, w szklanych pojemnikach,  naczyniach ceramicznych lub wykonanych ze stali nierdzewnej.

Jeżeli planujesz kupić jedzenie na wynos, zabierz własny pojemnik.

Zrezygnuj z folii aluminiowej i spożywczej, używaj woskowijek i talerzy. Mięso można upiec w naczyniu żaroodpornym, a ciasto w blaszce posmarowanej olejem i wysypanej bułką tartą (a jeszcze zdrowiej – płatkami z ammarantusa). 

Produkty takie jak ryż czy kasza kupuj w papierowych, kilogramowych tutkach.

Nie kupuj wody w butelkach, pij kranówkę. Jeżeli odstrasza Cię jej smak, zapach czy stan rur, zainstaluj filtracyjny zestaw podzlewowy.

Jeżeli ktoś pyta Cię o prezent dla Twojego dziecka, poproś, żeby nie kupował “badziewia” (a nawet jak nie pyta, możesz samodzielnie wyjść z inicjatywą). Drewniane zabawki są droższe od plastikowych, ale uwierz – lepiej mieć mniej porządnych, drewnianych zabawek z certyfikatem CE, niż stosy szybko porzuconych w kąt plastików, które Twoje dziecko wdycha i wchłania przez skórę w postaci mikroplastiku. Do prawidłowego rozwoju Twoje dziecko najbardziej potrzebuje kontaktu z ludźmi! 

Bibliografia:

1. Wykład nt. pestycydów, zamieszczony na stronie internetowej Wydziału Chemii Uniwersytetu Gdańskiego pod adresem https://chemia.ug.edu.pl/sites/default/files/_nodes/strona-chemia/41938/files/pestycydy_wyk.pdf
2. Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=LEGISSUM%3Al21289
3. Raport z badania EWG https://www.ewg.org/foodnews/summary.php
4. dr hab. Lucjan Szponar, prof. nadzw. IŻŻmgr inż. Maciej Ołtarzewski “Pozostałości pestycydów w żywności – jak uniknąć narażenia na substancje szkodliwe” https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/pozostalosci-pestycydow-w-zywnosci—–jak-uniknac-narazenia-na-substancje-szkodliwe
5. J. Agric. Food Chem.201765449744-9752 https://doi.org/10.1021/acs.jafc.7b03118 
6. Opady plastikowego deszczu https://tvnmeteo.tvn24.pl/informacje-pogoda/prognoza,45/deszcz-z-plastikiem-w-gorach-skalistych-jest-teraz-czescia-naszego-srodowiska,297304,1,0.html 
7. Przenikanie plastiku do jedzenia https://trocheinnacukiernia.home.blog/2014/10/16/life-in-plastic-is-fantastic/?fbclid=IwAR0zr9GTYMg-eRNqHvoOvKrtjwTOR3NX-y03cTEO2w0-rmx9mcO7DZ8w8jY
8. Zalecenia Amerykańskiej Akademii Pediatrii z sierpnia 2018 r., opublikowane na stronie internetowej https://pediatrics.aappublications.org/content/142/2/e20181408